Bydgoszcz niepodległa. Kadry, przedmioty i gmachy XX-lecia

Wizyta Prezydenta RP w Bydgoszczy. W powozie jadącym po ul. Dworcowej w asyście szwadronu 16/2 Pułku Ułanów Wielkopolskich zasiada Prezydent Polski Stanisław Wojciechowski oraz Prezydent Bydgoszczy Bernard Śliwiński. Przy krawężniku reprezentacja bydgoskich harcerzy 'Jedynki' i 'Siódemki' pod dowództwem Feliksa Miodowskiego wita Prezydenta okrzykiem 'Czuwaj! Panie Prezydencie'. Trzy miesiące wcześniej 8 maja 1924 roku na dziedzińcu Belwederu Prezydent S. Wojciechowski przyjął godność protektora Związku Harcerstwa Polskiego i Krzyż Honorowego Harcerza Rzeczypospolitej, kontynuując tym samym tradycję zapoczątkowaną przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, 3.08.1924 r. (Ze zbiorów 7 BDH im. Jana Karola Chodkiewicza 'Zielona Siódemka'). To jedna z około 700 fotografii, które znajdą się w albumie 'Harcerska wędrówka przez stulecie. Sto lat bydgoskiego harcerstwa w fotografii'. Wydawnictwo ma ukazać się pod koniec roku. Pracuje nad nim Zespół Historyczny Okręgu Kujawsko-Pomorskiego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Album z niemal setką fotografii z okresu międzywojnia to jeden z elementów  wystawy Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy pod nazwą ' Od Starego Rynku do Placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej Bydgoszczy' prezentowanej kilka lat temu. Zawiera unikatowe fotografie zakupione przez muzeum i te przesłane przez bydgoszczan. To sentymentalna podróż w czasie do miasta, którego już nie ma i obraz ówczesnej mody i rozrywki. Zobacz wybrane zdjęcia z wystawy. Prezentujemy kilka zdjęć zwyczajnych bydgoszczan z XX-lecia. Na zdjęciu: spacerowicze fotografujący się przy fontannie Potop, ówczesnym symbolu Bydgoszczy i ulubionym miejscu spacerów.

Spacer ulicą Gdańską, tuż przy Placu Wolności. W tle - kamienica narożna przy Placu Wolności 1, gdzie kiedyś mieścił się sklep firmowy Wedla. Zdjęcie pochodzi z lat 30-tych ubiegłego wieku.

Niedzielny wypad za miasto. I to najchętniej do Lasu Gdańskiego. Brak ławek nikogo wtedy nie odstraszał

Jezioro Jezuickie w Chmielnikach pod Bydgoszczą było absolutnym hitem międzywojnia. Mieszkańcy masowo wypoczywali na tamtejszych plażach. Miejscówka w Chmielnikach była też popularną rozrywką weekendową wyższych sfer.

Kamienica przy Placu Wolności 1. W latach trzydziestych właścicielem budynku był Eugeniusz Preiss. Damy, które przechadzają się po Placu Wolności ubrane są według obowiązującej wtedy mody: kapelusze, płaszcze z futrzanym kołnierzem i obowiązkowo - mufka. Buty na płaskich obcasie to nowość w świecie mody i zarazem pierwszy wyraz emancypacji kobiet w tamtym okresie.

A teraz kilka przedmiotów z międzywojennej Bydgoszczy. Brązowa, z napisem Bydgoszcz. Później, podczas okupacji, zmienionym na Bromberg. Pochodzi z XX-lecia. Na aukcjach kosztuje ok. 100 zł. - Takie butelki znajdujemy dziś w najlepszym stanie pod deskami podłogowymi na strychach kamienic - mówił Krzysztof Mrozowski, właściciel sklepu z antykami przy ul. Św. Trójcy, który wypożyczył przedmioty na wystawę w Hotelu Pod Orłem podczas obchodów 11 listopada 2012 r. - Układano je i słomę między podłogą a deskami, to był tani i skuteczny sposób wypełnienia.

Dziś powiedzielibyśmy: zwykła pocztówka. Ale w międzywojniu, obok życzeń dla młodej pary czy imieninowych umieszczano orła, flagę, czy polskie zabytki. I kartki takie zwano telegramami patriotycznymi. Na zdjęciu telegram z bydgoską katedrą. do panny Jachowskiej.

'Panna Jachowska ma dziś imieniny,

Więc i my powinszować jej pragniemy,

Niech Pani nigdy nie opuszcza do życia ochota

I niechaj z Panią idzie radość - przy boku Pana Botha'

Tablo z oryginalnymi zdjęciami mundurowych z bydgoskiej komendy policji z 1925 r. Każde zdjęcie jest podpisane, w u dołu trzy fotografie miasta.

Rok 1937. 61. pułk piechoty, który stacjonował w Bydgoszczy, ustawia się do zdjęcia. To rzadkość, by cały pułk się fotografował.

To niemiecka architektura nadała charakter wielkomiejskiej Bydgoszczy. Po odzyskaniu niepodległości architekci, często napływowi, usiłowali miastu nadać bardziej polski charakter. Co im zawdzięczamy? Opowiada o tym Agnieszka Wysocka, w swojej książce 'Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w dwudziestoleciu międzywojennym'.

Pierwszą międzywojenną kamienicą był budynek przy ul. Piotrowskiego 13. - Bogdan Raczkowski zbudował ją w duchu zmodernizowanego klasycyzmu - pisze Wysocka. - Gdyby znalazła się w ciągu kamienic przy ul. Gdańskiej, nikt nie podejrzewałby, że powstała w latach 20. XX wieku.

Z lat 1925-1927 pochodzi kompleks budynków przy ul. Babia Wieś 11-17, o trzy lata młodszy jest kompleks złożony z dziewięciu budynków wzdłuż ulicy Żwirki i Wigury, zaprojektowany również przez Raczkowskiego.

Przy Placu Wolności 7 w 1939 r. powstał dom z salonem samochodowym Chevroleta w przyziemiu. To najbardziej popularna dziś modernistyczna kamienica z międzywojnia. - Wpływ na jego kształt miały niewątpliwie wizyty architekta Jana Kossowskiego w Gdyni - pisze Wysocka. (...) - Elewacja, wzorem gdyńskich, została obłożona jasnym, kieleckim piaskowcem, natomiast filary w salonie wystawowym na parterze obłożono kolorowym stiukiem, wnętrze oświetlono szeregiem wpuszczonych w strop lamp.

W latach 30-tych w północnej części ul. Gdańskiej od numeru 208 do 220 powstała w latach 1936-1938 zabudowa blokowa należąca do Osiedla Leśnego.

1 kwietnia 1920 r. w obręb miasta zostało włączone 18 gmin podmiejskich, w tym - Skrzetusko. Wówczas mówiono o nim Szretery - bo pierwotną nazwą tego przedmieścia było Schroettersdorf. W okresie międzywojennym kilka ulic otrzymało tu nową zabudowę, w części - zabudowę uzupełniono.

Przykład: w latach 1921-22 wzdłuż ul. Moniuszki stanęło osiem bliźniaczych domów parterowych, z wysokimi, mansardowymi dachami. Domy otoczone były ogrodami. Wzniesiono je z funduszy miejskich na terenach należących do gminy Bydgoszcz. Ich projektantem był Bogdan Raczkowski.

Powstały dwa okazałe obiekty użyteczności publicznej: w 1924 r. - nowoczesny stadion im. Marszałka Józefa Piłsudskiego przy al. Mościckiego (obecnie ul. Sportowa) oraz Szpital Miejski na granicy Skrzetuska i Bielaw.

W projektowaniu nowych obiektów szczególne zasługi miał Wydział Budownictwa Magistratu. Dzięki powstałym tam planom w Bydgoszczy stanął największy szpital miejski w Polsce okresu międzywojennego. I jeden z najnowocześniejszych. Wcześniej budowano szpitale w systemie pawilonowym, bo bano się, że choroby będą się rozprzestrzeniać. Tu, w jednym budynku na różnych piętrach rozmieszczono chorych. Prace nad nim rozpoczęto w 1927 r. Dwa lata później budynek był pod dachem. Ale z powodu braku pieniędzy inwestycję wstrzymano do 1933 r. 13 grudnia oddano do użytku środkową część szpitala i lewe skrzydło.

- Na początku XX wieku, na terenie wówczas jeszcze podmiejskiej gminy, niemieckie Urzędnicze Towarzystwo Oszczędnościowe i Budowlane, powstałe w 1903 r., wzniosło kolonię domków jednorodzinnych - opowiada Wysocka w swojej książce. - (...) Już w 1904 roku większość domów była zasiedlona. Powstał jednorodny zespół piętrowych, murowanych domków, krytych wysokimi, wielospadowymi dachami z czerwonej dachówki.

W międzywojniu dzielnicę tę upodobali sobie bogaci mieszczanie. Powstała tu w tym czasie (1934 r.) m.in. ciekawa willa przy ul. Chodkiewicza 65. Wysocka pisze o niej tak: - Jest ona bardzo interesująca ze względu na rozplanowanie bryły i wnętrza. Jej projektant, budowniczy Józef Trojański, nadał budynkowi kształt zbliżony w rzucie do trójkąta o zaokrąglonym narożu południowo-zachodnim. Przenikające się różnej wysokości bryły tworzą budynek, w którym ważną rolę odgrywa światłocień.

Przez bydgoszczan dzielnica nazywana była 'Dzielnicą arystokratów'. Dlaczego? - Od wyjeżdżających do Niemiec urzędników należące do nich okazałe wille kupowali przede wszystkim ich następcy, czyli polscy pracownicy urzędów. Trzeba przyznać, że wpływowi mieszkańcy potrafili, zawiązując Towarzystwo Miłośników Bielaw, wywalczyć wiele rzeczy, o które u władz miasta bezskutecznie zabiegali bydgoszczanie z innych dzielnic - tłumaczy Wysocka w swojej książce.

Co wywalczyli? Np. bruk, kanalizację, oświetlenie. Dzieci uczyły się w nowoczesnej szkole przy Poniatowskiego, odpoczywały w ogrodzie botanicznym u zbiegu ul. Niemcewicza i Powstańców Wielkopolskich.

W listopadzie 1923 r. magistrat podarował Księżom Misjonarzom św. Wincentego a Paulo grunt - ok. 5270 m kwadr. przy Al. Ossolińskich i ul. Sielanka pod budowę kościoła i internatu dla 200 uczniów. Parafię erygowano w kwietniu następnego roku. Autorem projektu kościoła i domu był poznański architekt Adam Ballenstaedt. Nowa, monumentalna świątynia, miała być pomnikiem wdzięczności Opatrzności Bożej za powrót Pomorza do Polski i upamiętniać 300-lecie powstania zgromadzenia Pallotynów. Stylistycznie budowla nawiązuje do form neoklasycystycznych, w detalu architektonicznym - korzysta z form neobarokowych. - Wraz z budową kościoła miejscy planiści opracowywali projekt zagospodarowania placu przed kościołem, aby stworzyć dogodne miejsce do podziwiania największej w mieście świątyni - pisze Wysocka.

W międzywojniu powstał kościół pw. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika na Siernieczku w 1924 r. Powstał kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy przy ul. Ugory, kościół św. Antoniego z Padwy na Czyżkówku.

Dom Starców wybudowano przy ul. Grudziądzkiej 45. Projekt zakładał, że budynek pomieści 80 pensjonariuszy. Otwarto go 29 lipca 1928 r. w obecności prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Agnieszka Wysocka w swojej książce opisuje, jak wyglądał Dom Starców w środku: - (...) w piwnicy znalazło się pomieszczenie dla kotłowni, kuchni, spiżarni na warzywa i pralni; wyżej, na parterze zaprojektowano mieszkanie dla zarządcy obiekty z kuchnią i z łazienką oraz trzy pokoje dla czterech osób i trzy pokoje przewidziane dla małżeństw w podeszłym wieku, dalej na parterze znajdowała się kancelaria i sala dla chorych. I i II piętro było ukształtowane analogicznie - były tu sale dla siedmiu lub czterech osób. Na I piętrze urządzono dużą jadalnię z kaplicą. Na poddaszu mieściły się pokoje dla służby, warsztat krawiecki i szewski oraz suszarnia i magazyny.

Dziś działa tu Sąd Rejonowy.

Bydgoszcz - po latach pruskiej niewoli - powróciła do Macierzy w dniu 20 stycznia 1920 r. Wkraczające oddziały polskie były witane także przez skautów, którzy w kolejnych tygodniach uczestniczyli we wszystkich przedsięwzięciach związanych z przywracaniem polskości w Bydgoszczy. Na fotografii uroczystość wręczenia sztandaru 8 Pułkowi Strzelców Wielkopolskich na Starym Rynku w Bydgoszczy. Przy stole stoi naczelny dowódca Sił Zbrojnych Polskich w byłym zaborze pruskim gen. Józef Dowbor-Muśnicki, chrzestni sztandaru (Tucholska i Rochowiak) oraz dwie harcerki Maria Gonczerzewicz-Szulcowa i drużynowa bydgoskiej 'Jedynki' Zofia Waszak-Dobrowolska, 5.02.1920 r.. (Ze zbiorów Zespołu Historycznego Okręgu Kujawsko-Pomorskiego ZHR). To jedna z około 700 fotografii, które znajdą się w albumie 'Harcerska wędrówka przez stulecie. Sto lat bydgoskiego harcerstwa w fotografii'. Wydawnictwo ma ukazać się pod koniec roku. Pracuje nad nim Zespół Historyczny Okręgu Kujawsko-Pomorskiego Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.