Peerelowskie inwestycje "urodzone" 22 lipca. Jedna z Bydgoszczy

W drugą rocznicę uchwalenia manifestu PKWN przypada otwarcie Mostu Poniatowskiego w Warszawie. Przeprawę zniszczyli Niemcy w 1944 roku, wysadzając w powietrze przęsła mostu. Most bywa nazywany pechowym. Podczas prac budowlanych w grudniu 1945 zawaliły się trzy filary, w wyniku czego zmarła jedna osoba, a dziesięć odniosło obrażenia.

autor: nieznany, domena publiczna

Otwarcie Mostu Poniatowskiego odbyło się 22 lipca, podobnie jak gros kluczowych inwestycji w PRL-u. Przebieg uroczystości zarejestrowała Polska Kronika Filmowa. Możemy ją oglądać na biało-czarnych klatkach z 1946 roku. Sylweta przeprawy wiślanej fotografowana jest z ziemi i z lotu ptaka. Lektor pełnym ekscytacji głosem ogłasza pierwsze, wielkie święto w dziejach odbudowy stolicy. Kamera podąża za Bolesławem Bierutem, który przecina wstęgę na znak otwarcia wiślanej przeprawy, po czym wraz z oficjelami jedzie tramwajem nr 24 (linia kursuje do dziś) na Pragę. Most zostaje otwarty przy dźwiękach instrumentów dętych. Po jego nawierzchni maszeruje defilada młodzieży polskiej i przedstawicieli zagranicznych delegacji.

'To była najbarwniejsza defilada, jaką widziała stolica' - obwieszcza lektor Polskiej Kroniki Filmowej. W rytm trąbki i w takt marszu zostaje otwarty Most Poniatowskiego.

Oryginalna konstrukcja Mostu Poniatowskiego została wzniesiona w latach 1904-1914 według projektu inżynierów Mieczysława Marszewskiego i Wacława Paszkowskiego. Formę architektoniczną wraz z charakterystycznymi wieżyczkami zaprojektował Stefan Szyller. Rysunki według których odbudowywano zniszczone przęsła w 1945 roku, przygotowywał Stanisław Hempel.

fot. Łukasz Młodziński, CC BY-SA 3.0

10 lat później, 22 lipca 1956 roku otwarto Stadion Śląski w Chorzowie, zwany stutysięcznikiem. Chociaż formalnie mógł pomieścić 87 tys. widzów, to zdarzyły się takie wydarzania, na których frekwencja przekraczała 100 tysięcy osób.

Plany budowy stadionu snuto już przed II wojną światową. Wówczas chciano oprzeć projekt obiektu sportowego na stadionie olimpijskim w Berlinie. Wojna nie pozwoliła na realizację zamierzeń. Ostateczna decyzja o budowie zapadła w 1950 roku. Projekt opracował architekt Julian Brzuchowski. Obiekt zbudowano przy użyciu granitu, betonu oraz białego i czerwonego piaskowca. Podczas oficjalnego otwarcia stadionu odbył się mecz piłkarski między Polską a NRD, przegrany przez naszą reprezentację 0:2.

KAMILA KOTUSZ

Charakterystycznym elementem chorzowskiego stadionu była wieża umieszczona w jego centralnym punkcie. Mieściły się w niej pomieszczenia administracyjne i biura, w 2008 roku wieżę rozebrano. Obecnie chorzowski stadion jest na etapie przebudowy według projektu GMP Architekten. Pracownia dodała do oryginalnej bryły konstrukcję, na której zostanie rozciągnięty półprzezroczysty dach ze sztucznego tworzywa.

22 lipca 1972 roku otwarto również stadion miejski w Białymstoku. W latach 70. był jednym z dziewięciu największych i najbardziej nowoczesnych stadionów w Polsce. Jego trybuny mieściły 30 tysięcy osób.

Kolejny budynek, który obchodziłby urodziny 22 lipca, to Centralny Dom Towarowy w w Warszawie. Modernistyczny gmach wzniesiony został w latach 50. ubiegłego wieku według projektu architektów: Zbigniewa Ihnatowicza i Jerzego Romańskiego. W powojennych czasach szybko stał się nową ikoną stolicy i handlową wizytówką miasta. Budynek był chętnie odwiedzany przez warszawiaków. Niestety w 1975 r. pożar poważnie uszkodził wnętrze CDT, jego pośpieszna odbudowa nie przywróciła mu oryginalnego wyglądu.

Materiały inwestora

Oryginalnego wyglądu nie przywróci prowadzona dziś przebudowa gmachu, którą powinno się raczej nazywać rozbiórką i wznoszeniem budynku od nowa. To, co zostało z dawnego CDT, jest już tylko symbolicznym kawałkiem fundamentów. Dlatego tak wielu mieszkańców Warszawy ubolewa nad jego utratą.

22 lipca 1973 roku otwarto w Bielsku-Białej linię produkcyjną fiata 126 p. Tego roku FSM montuje 1500 sztuk Fiatów 126, rok później do sprzedaży trafia 10 tys. aut. Zapotrzebowanie na małe i tanie samochody rośnie. Aby przyspieszyć ich produkcję, budowana jest fabryka w Tychach. We wrześniu 1975 roku z nowej linii montażowej zjeżdżają pierwsze samochody.

FCA Poland

Żeby zakupić malucha trzeba było zapisać się do kolejki i odłożyć 20 pełnych pensji. Jego produkcja ustała w 2000 roku. Sentyment do fiatów 126 p powrócił dziś jako nowa moda. Kolekcjonerskie modele sprzedawane są za kilkadziesiąt tysięcy złotych. Ciekawostką jest popularność polskiego malucha na Kubie. W 2016 roku model fiata 126 p ogłoszono tam samochodem roku. Po wyspie jeździ 10 tys. pojazdów wyprodukowanych w Polsce - obecność fiata 126 p nie dziwi na zdjęciach przywożonych z Kuby przez turystów.

Ramon Espinosa (AP Photo/Ramon Espinosa)

Stadion Dziesięciolecia nie tylko otwarto 22 lipca 1955 roku - Manifest Lipcowy włączono do oficjalnej nazwy obiektu. Dziś w miejscu wielkiej socjalistycznej budowli stoi Stadion Narodowy.

Prace budowlane rozpoczęły się w 1954 według projektu opracowanego w zespole Jerzego Hryniewieckiego, Zbigniewa Ihnatowicza i Jerzego Sołtana. Dwóch architektów odeszło z zespołu po tym, jak pojawiły się naciski, by obiekt przeprojektować w myśl estetyki socrealizmu. Jerzy Hryniewiecki zaprosił do współpracy architektów Marka Leykama i Czesława Rajewskiego. I tak nowoczesna forma stadionu naziemnego została połączona z socrealistycznym detalem.

Fot. NAC

Stadion spełniał funkcje stadionu piłkarskiego i lekkoatletycznego, w PRL odbywały się tu także imprezy propagandowe. Do niedawna znany jako jeden z największych bazarów w Europie 'Jarmark Europa' (funkcjonował od 1989 r.), na którym można było kupić dosłownie wszystko (łącznie z tym, co nielegalne). Zburzony w 2008 roku. Jego miejsce zajął Stadion Narodowy.

fot. masti, CC BY 3.0

Jeśli otwarcie Mostu Poniatowskiego było świętowaniem odbudowy zniszczonej, przedwojennej przeprawy w stylu neorenesansowym, to trasa W-Z była zupełnie nową inwestycją, wybudowaną w duchu socrealizmu. Trasa łączy Pragę-Północ ze Śródmieściem Warszawy, a jej całkowita długość wynosi 6,7 kilometra.

fot. Szczebrzeszyński, domena publiczna

Tunel pod Krakowskim Przedmieściem był wzorowany na paryskim tunelu Saint-Cloud. Charakterystycznym elementem wykończenia trasy była ceramika. Wewnętrzne sklepienia i ściany tuneli wyłożono szkliwionymi płytkami ceramicznymi i klinkierem.

Przy budowie trasy Wschód-Zachód nie obyło się bez trudności. Podczas prowadzenia wykopów kanalizacyjnych zaczęła się osuwać skarpa wiślana. Pamiątkę po tym wydarzeniu zachowały mury kościoła św. Anny na Krakowskim Przedmieściu, które popękały na skutek osuwiska.

W najbliższym sąsiedztwie trasy W-Z na Mariensztacie wybudowano w latach 1948-1949 osiedle mieszkaniowe dla przodowników pracy. Głównymi architektami byli tu Zygmunt Stępiński i Józef Sigalin. Osiedle oddano do użytku w tym samym dniu, co trasę WZ, czyli 22 lipca 1949.

fot. Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0

Kolejną ważną inwestycją otwieraną 22 lipca był Port Północy w Gdańsku. Pierwszym z załadowanych statków był statek towarowy 'Uniwersytet Wrocławski'.

W porcie północnym dokonuje się największych przeładunków - mogą do niego wpłynąć Balitmaxy, czyli statki o maksymalnym zanurzeniu, które przechodzą przez cieśniny duńskie. Głębokość w tym miejscu sięga 17 metrów.

Przedstawiona lista nie wyczerpuje wszystkich inwestycji uroczyście otwartych 22 lipca. Warto wspomnieć, że komunistyczni włodarze dużych i małych miast starali się uczcić nowymi obiektami święto Narodowe Święto Odrodzenia Polski. W dekadzie gierkowskiej Polska stała się wielkim placem budowy. Do użytku oddawano kolejne osiedla mieszkaniowe. Bloki budowano przeważnie z prefabrykatów, czyli z tzw. z wielkiej płyty.

22 lipca swoje urodziny świętuje Wisłostrada. Trasa o długości 21 km biegnie wzdłuż lewego brzegu Wisły w Warszawie. Dziś to założenie jest krytykowane przez urbanistów i mieszkańców miasta. Ruchliwa droga, która w najwęższym miejscu ma dwa pasy w jedną stronę stanowi barierę utrudniającą dostęp do nadwiślańskich bulwarów. Wyjątek stanowią okolice u wylotu ulicy Tamka i Centrum Nauki Kopernik - w tym miejscu nad tunelem znajduje się skwer kpt. Stanisława Skibniewskiego 'Cubryny'.

Architektem mostu Śląsko-Dąbrowskiego zbudowanego na filarach starego mostu Kierbedzia był Jerzy Koziełek. Przeprawa przez Wisłę swoją nazwę zawdzięcza górnikom i hutnikom ze Śląska i Zagłębia, którzy pracowali przy odgruzowywaniu i odbudowie Warszawy. Most Śląsko-Dąbrowski jest integralną częścią trasy W-Z.

To największe założenie reprezentacyjno-mieszkaniowe zrealizowane w Warszawie w okresie socrealizmu było spełnieniem jednego z postulatów planu sześcioletniego. Chodziło o to,by robotnikom zapewnić godne warunki mieszkania w samym centrum Warszawy. Pierwotny, tylko częściowo zrealizowany projekt zakładał stworzenie dzielnicy mieszkaniowej dla 45 tysięcy osób na obszarze 80 ha.

Bolesław Bierut mówił obrazowo, że państwo socjalistyczne nie tylko sprowadzi robotników do centrum, lecz również wybuduje dla nich pałace. Mimo, że komunistycznym działaczom daleko było do idei arystokracji, to używali metafor i przedwojennego języka, by przekonać ludzi do swoich racji. Pierwszy sekretarz KC PZPR przed 1939 rokiem angażował się w budowę bloków mieszkalnych na Żoliborzu w ramach Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej.

Architektura budowana wówczas dla najbiedniejszych, dziś ma jakość nieosiągalną dla wielu współczesnych deweloperów - pisał Filip Springer w jednym z artykułów dotyczących WSM-u. 
Jak widać historia nigdy nie jest do końca czarna, ani biała.

Socrealistyczne osiedle w centrum miasta
MDM zlokalizowano na osi poszerzonej ulicy Marszałkowskiej na południe od Pałacu Kultury i Nauki. Dzielnica miała w zamyśle stać się zalążkiem nowego centrum miasta. Zarówno sami architekci, jak i władze traktowały ten projekt jako rozgrzewkę przed nadaniem kształtu otoczeniu Pałacu Kultury, tzw. Placowi Centralnemu. Ostatecznie nigdy nie został zrealizowany.

Narodowe Archiwum Cyfrowe (www.nac.gov.pl)

Sposób zaprojektowania budynków mieszkalnych wynika z połączenia idei komfortowego modernistycznego bloku z przepychem i monumentalizmem wielkomiejskiej kamienicy. To próba pożenienia dwóch epok architektonicznych. Szukając formy dla nowo projektowanego osiedla, architekci komunistycznego osiedla - paradoksalnie - przetwarzali wzorce architektury burżuazyjnej. W projekcie MDM-u można znaleźć odniesienia do warszawskich kamienic Jana Heuricha z przełomu XIX i XX wieku.

Zespół architektoniczno-urbanistyczny Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej zaprojektowali: Stanisław Jankowski, Jan Knothe, Józef Sigalin, Zygmunt Stępiński.

Przez jednych znienawidzony symbol słusznie minionych czasów, przez innych lubiany. Pałac Kultury i Nauki, chcąc nie chcąc współtworzy tożsamość Warszawy i świadczy o jej niełatwej historii. By zbudować ten rozległy gmach, zrównano z ziemią gęsto zabudowany kwartał ulic. Przy jego budowie pracowało 9 tysięcy osób. Oficjalne dane mówią, że podczas prac zginęło 16 robotników, miejska legenda głosi, że ich ciała pochowano w murach pałacu.

Fot. Adam Stępień / Agencja Gazeta

'Dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego' wznosi się nad miastem na wysokość 187 metrów, wraz z iglicą cała konstrukcja mierzy 237 metrów. Pałac Kultury i Nauk, zaprojektowany przez Lwa Rudniewa, to próba pożenienia socrealizmu i elementów charakterystycznych dla polskiej architektury. Dążenie do realizacji sztandarowego hasła, w myśl którego architektura powinna być 'narodowa w formie i socjalistyczna w treści'. W projekcie znalazły się historyzujące attyki nawiązujące do renesansowych kamienic w Kazimierzu Dolnym i rzeźby robotników o wyrazistych rysach umieszczone w niszach, czyli miejscu, gdzie dawniej stawiało się posągi bogów.

22 lipca 1974 r., czyli w dniu Narodowego Święta Odrodzenia Polski przecięto wstęgę w Pałacu Młodzieży przy ul. Jagiellońskiej 27. Pod jednym dachem znalazło się m.in. kilkadziesiąt pracowni tematycznych, kryta pływalnia, sala widowiskowo-kinowa i sala gimnastyczna.

Nadesłane

Decyzja o budowie gmachu, w który można by organizować zajęcia dla dzieci i młodzieży zapadła w 1969 r. Latem tegoż roku rozpoczęły się prace budowlane. Pałac powstawał w czynie społecznym. Na jego mury wykorzystano cegły z rozebranych w tym czasie dawnych magazynów Pruskiego Urzędu Prowiantowego. Pierwszym dyrektorem została Dorota Kempka. Do 1990 r. patronem Pałacu Młodzieży był Janek Krasicki.
Instytucja z powodzeniem działa do dziś, co roku w stałych zajęcia uczestnicy prawie 4 tys. osób.

Nadesłane