Śladem wyjątkowych bydgoszczanek. Nowy szlak po Bydgoszczy

- Pomysł nie jest rewolucyjny - mówi Dominika Kiss-Orska. - Inne miasta już kilka lat temu odkryły nurt herstoryczny, czyli opowiadają o swojej historii widzianej oczami kobiet. Instytut Kultury Miejskiej w Gdańsku stworzył na przykład szlak kobiet Stoczni Gdańskiej. Podobny szlak jest w Łodzi, Warszawie, Krakowie. Długo szukałam klucza do "kobiecego szlaku" po Bydgoszczy. Zaczęłam od nazw ulic: Skłodowskiej-Curie, Emilii Plater. Myślałam też o kobietach, które miały realny wpływ na konkretną przestrzeń miejską. Tak jak na przykład siostry klaryski na plac Wolności. Park Kazimierza Wielkiego to pozostałość parku ich ogrodu zakonnego z pierwszej połowy XVII wieku. Wtedy oczywiście był o wiele większy. Klaryski uprawiały w nim warzywa, owoce, przywoziły z misji różne drzewa. I ślady ich działalności do dziś można znaleźć w parku Kazimierza Wielkiego (na zdjęciu). Jest bardzo różnorodny. Do ciekawszych gatunków należą: cypryśnik błotny, platan klonolistny.

- Potem pomyślałam też o pomnikach: Konopnickiej, Grażyny Bacewicz i tych mniej dosłownych, jak Łuczniczka, Trzy Gracje... Już poczułam, że jest co opowiadać - mówi Kiss-Orska. - Niektóre legendy i anegdoty były zaskakujące. Jak choćby ta o Trzech Gracjach. Pomnik został odsłonięty w 1989 roku, czyli w czasach, gdy na półkach sklepowych jeszcze tylko ocet stał. Przedstawia oczywiście trzy mityczne gracje, ale śmiano się, że to trzy kobiety, które wyszły z domów i zamyśliły się: "co dziś zrobimy na obiad". I tak zastygły w tymi zasępionymi minami.

- Szukając trasy, przyszły mi też do głowy bydgoszczanki z jeszcze bardziej zamierzchłych czasów. Pomyślałam o Wyspie św. Barbary, to patronka szyprów, barkarzy, a to już opowieść bardzo związana z miastem, ważna dla tożsamości bydgoszczan. Przyszła mi też do głowy legenda o Angelice - mówi Kiss-Orska. - W zamku bydgoskim (na zdjęciu) mieszkał kasztelan bardzo brutalny, beznadziejny typ. Miał piękną córkę Angelikę. Ta zakochała się w wpędzonym do lochu młodzieńcu Jarosławie, przynosiła mu jadło i napoje. W końcu go uwolniła. Tak jak się umówili, wrócił po nią, chciał poślubić. Pod zamkiem rozpętała się jednak bitwa. Jarosława zabił rycerz w czarnej przyłbicy. Angelika chciała pomścić ukochanego i dźgnęła jego zabójcę sztyletem. Dopiero gdy odsłoniła przyłbicę, przekonała się, że to jej ojciec. To wszystko ciekawe, ale nie wyczułam potencjału do oprowadzania w tych fikcyjnych opowieściach, dlatego postanowiłam się skupić na osobach realnych, malarkach i poetkach poprzedniego stulecia, które jeszcze niedawno przechadzały się ulicami Bydgoszczy - mówi Kiss-Orska. Na mojej trasie jest pięć przystanków, portretuję zupełnie różne kobiety.

Miała aurę skandalistki. Mówią, że gimnastykowała się nago w oknie, w powłóczystych szatach snuła się po mieście ze swoimi pudlami ubranymi w wełniane swetry, z zazdrości potrafiła rzucić w męża ciastem w Cristalu, tylko dlatego, że rozmawiał ze swoją pacjentką.

- Była kolorowym ptakiem, reprezentantką bohemy -mówi Kiss-Orska. - Prowadziła bujne życie towarzyskie, w jej domu Iwaszkiewicz recytował wiersze, na pianinie grał Rubinstein, przedstawienie dał teatr na Tarczyńskiej poety Białoszewskiego.

Jonscherowie po wojnie mieszkali przy ul. 20 Stycznia (początkowo to ul. 24 Stycznia). Mąż Joanny był lekarzem, miał gabinet przy al. Mickiewicza 9. Ona ? artystką.

- Malować zaczęła, gdy córka Barbara poszła na studia na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych - opowiada Kiss-Orska. - Była stałą bywalczynią kawiarni, teatrów, pisała recenzje. Bardzo dbała o czystość Łuczniczki, często przychodziła do parku z wiaderkiem i myła pomnik.

Zmarła 2 marca 1982 r. Na nagrobku na cmentarzu ewangelickim wyryto: artystka, malarka. Do Słownika Malarzy Polskich trafił biogram jej córki, Barbary, której obrazy na aukcjach do dziś osiągają wysokie ceny.

W bydgoskim środowisku plastycznym pamięć o niej jest wciąż żywa. - To była piękna kobieta i szalenie zdolna malarka -wspominał ją na łamach "Wyborczej" Jerzy Puciata. - Znakomicie malowała pastelami. Wiele razy wyjeżdżaliśmy razem na plenery. Była duszą towarzystwa. W swoim mieszkaniu często przyjmowała gości, potrafiła stwarzać twórczy klimat, ludzie do niej lgnęli. Bywaliśmy też sąsiadami. Oboje mieliśmy działki w Rytlu.
Rybiańska wiele lat pracowała w Liceum Plastycznym (na zdjęciu podczas lekcji, z prawej strony, pod ścianą). Jej byli uczniowie twierdzą, że była świetnym pedagogiem. Zawsze gruntownie przygotowana do zajęć. - Rybiańska mieszkała przy ul. Krasińskiego, była duszą towarzystwa, do dziś jest serdecznie wspominana - opowiada Kiss-Orska.

Zofia urodziła się w Brześciu nad Bugiem, w 1925 roku. Zmarła 13 lat temu.

Mieszkała przy pl. Weyssenhoffa 11/14. - Była bardzo uznaną malarką, pokazała swoje obrazy na 25 ogólnopolskich wystawach, współpracowała z Galerią Autorską Kai i Solińskiego, 12 lat temu galeria wydała jej album monograficzny "Pora życia" - opowiada Kiss-Orska.

?Dominująca w obrazach dziewczęca kobiecość określa swoisty kanon piękna. Subtelność tego malarstwa wywołuje nastrój, w którym istnieje niezmiennie stała pora życia, uwolniona od procesu starzenia (...) Rozświetlenie od wewnątrz zdaje się wskazywać na ważniejsze, głębsze przesłanie niż tylko dotyczące ziemskiego kresu naszej wędrówki (...) Nie oznacza to, że melancholia i smutek są stanami uczuć nieobecnymi w tej twórczości, ale ich natężenia i ukierunkowanie ma aspekt pozytywny, wtapiający się, współtworzący obraz ludzkiej egzystencji? ? pisał o twórczości Kużdowicz Jacek Soliński (na zdjęciu: jeden z obrazów).

Irena urodziła się na Syberii, w 1917 roku. Zmarła w 2000 roku w Bydgoszczy.

Zmarła w grudniu zeszłego roku. Jej prace aktualnie można zobaczyć w Kantorku. Malarka, projektantka mody i wnętrz.

- Na początku lat 80. była na trzymiesięcznym stypendium w Niemczech. Tam przedefiniowała swoje malarstwo. Zaczęła tworzyć duże formaty, obrazy figuratywne, pełne ironii, karykatury. Najczęściej przedstawiała postaci kobiece i zwierzęce. Na wielu obrazach jest ona sama z psem.

W 1991 roku otworzyła własną galerię Art-Deco-Gallery. Jej prace są w zbiorach Muzeum Okręgowego, Galerii Miejskiej bwa czy Filharmonii Pomorskiej (na zdjęciu - jedna z nich).

Urszula urodziła się w 1942 roku w Bydgoszczy.

Jest upamiętniona tablicą na kamienicy przy ul. Świętej Trójcy, przy której mieszkała. Poetka, publicystka, krytyk literacki. Współpracowała z Bydgoskim Informatorem Kulturalnym, prowadziła dom artystyczny "Pod Trzynastką" przy ul. Śląskiej 13/2.

Debiutowała w "Kujawach", w 1981 roku. Wydała siedem tomików wierszy oraz jeden poemat, napisała biografię Haliny Poświatowskiej "Nie popełniłam zdrady... Rzecz o Halinie Poświatowskiej". Zmarła w grudniu 2003 roku. Miała 46 lat. Jest patronką Bursy nr 1 przy ul. Głowackiego.

Kulturoznawczyni, koordynatorka Zakładu Praktyk Kulturalnych w Miejskim Centrum Kultury, a także właścicielka "Skrzynki na bajki". Podczas tegorocznego Święta Ulicy Gdańskiej oprowadzała po Bydgoszczy szlakiem malarek i poetek, niezwykłych kobiet, często schowanych w cieniu mężczyzn, które mieszkały i tworzyły w naszym mieście.