W Bydgoszczy tuż przed wojną Niemcy stanowili 6,4 proc. ludności miasta. Choć byli w zdecydowanej mniejszości, mieli silną pozycję ekonomiczną, byli właścicielami większości fabryk, sklepów i restauracji. Przez wiele lat Polacy i Niemcy żyli w zgodzie. Dobra atmosfera między sąsiadami zaczęła się psuć po układzie w Monachium w 1938 r. Wtedy bydgoscy Niemcy podnieśli głowy, zaczęli unikać stosunków z Polakami. Przestali kupować w polskich sklepach. Szybko zaczęli rozpuszczać też pogłoski o tymczasowej przynależności Pomorza do Polski.
Mimo to wielu z nich nie chciało wojny. Nie widzieli wystarczającego powodu, żeby zabijać polskich sąsiadów.
(Pierwsza strona Dziennika Bydgoskiego, 1 września 1939 r.)
Hitler potrzebował dobrego propagandowo powodu, by przekonać cały naród, że napaść na Polskę jest uzasadniona i leży w interesie Niemców. Musiał przedstawić społeczeństwu dobre przyczyny wojny, które miały pomóc w przełamaniu oporu przed wojną. Plan był prosty - należało pokazać Polaków jako żądnych niemieckiej krwi. Temu miała służyć niemiecka dywersja w Bydgoszczy 3 września 1939 r. Jednym z przełomowych opracowań udowadniających pogląd o niemieckiej dywersji w Bydgoszczy jest książka Güntera Schuberta "Bydgoska Krwawa Niedziela. Śmierć legendy". Autor dowodzi, że akcję przeprowadziła SD. Ustalił m.in. istnienie jej tajnego oddziału Rotter Kühl i wysunął przypuszczenie, że to ów oddział przeprowadził operację w Bydgoszczy. Do dywersantów przerzuconych z Niemiec przez Gdańsk mieli dołączyć niektórzy mieszkańcy Bydgoszczy i utworzyć wraz z nimi kilkuosobowe grupy, które rozlokowano w różnych punktach miasta.
(Na zdjęciu: Po Krwawej Niedzieli bydgoscy Niemcy wskazywali Polaków rzekomo odpowiedzialnych za mordy na Niemcach)
Tajne służby w Berlinie starannie przygotowywały się do akcji dywersyjnej. Kilka tygodni przed wybuchem wojny przez granicę do Bydgoszczy i okolic z Niemiec przemycane były karabiny maszynowe i amunicja. Pomocy w znajdowaniu kryjówek na broń udzielali przysłanym dywersantom miejscowi Volksdeutsche, a nawet niektórzy księża protestanccy. Harcerze latem 1939 r. znaleźli na cmentarzu broń w trumnach.
(Ławka w ogrodzie botanicznym w Bydgoszczy oznaczona napisem Nur fur Deutsche)
3 września 1939 r., w niedzielę o godz. 10 rano z różnych punktów miasta zaczęły się rozlegać strzały. To niemieccy dywersanci strzelali z wież kościołów protestanckich i niemieckich mieszkań do polskich żołnierzy. Niektórzy byli przebrani w polskie mundury, żeby zmylić czujność Polaków i wywoływać chaos. Miejscowi Volksdeutsche pełnili tu pomocniczą rolę. Byli ich przewodnikami po Bydgoszczy, dostarczali żywność, udostępniali mieszkania.
Strzały tak jak przewidywano sprowokowały polską stronę do reakcji.
(Na zdjęciu: kadr z filmu o niemieckiej dywersji w Bydgoszczy)
Wojsko polskie nie mogło pozwolić na ostrzeliwanie swoich oddziałów i w ciągu kilku godzin zlikwidowało najgroźniejsze punkty snajperskie. Do stłumienia dywersji przyczyniła się szczególnie młodzież, która wskazywała polskim patrolom, z których domów strzelają Niemcy (na zdjęciu drużyna harcerska Sokół II). Powiadamiali ich sposobie poruszania się po mieście. Miejscowi mieszkańcy znali podwórza, ogrody przejścia między domami. Dywersanci byli rozstrzeliwani przez wojsko polskie zgodnie z prawem wojny.
Historyk IPN Paweł Kosiński ustalił, że 3 i 4 września w mieście zginęło 365 osób. Spośród nich 33 nie zostały zidentyfikowane, 263 były zameldowane w Bydgoszczy, a pozostałe poza miastem. Wśród nich 254 było ewangelikami, a 86 katolikami. Biorąc pod uwagę panujące przed wojną stosunki wyznaniowe, można założyć, że większość zabitych ewangelików była Niemcami, a katolików - Polakami.
Niemcy w Berlinie spodziewali się, że Polacy będą rozstrzeliwali dywersantów i wykorzystali to propagandowo. Do Bydgoszczy zaczęli zwozić trupy poległych w pierwszych dniach wojny, głównie Polaków. Zwłoki były fotografowane przez fotoreporterów gazet i podpisywane "To są Niemcy zabici przez żądnych mordu Polaków". Chodziło o to, żeby podsycić nienawiść do Polaków.
Gazety niemieckie obiegło zdjęcie Polaków trzymających w rękach buty, które rzekomo zabrali zabitym Niemcom. Podpis informował, że zrobili to z żądzy rabunku (na zdjęciu).
Hitler wreszcie miał pretekst, żeby za aprobatą niemieckich obywateli rozprawić się z bydgoszczanami dla przykładu. Od razu uruchomiona została potężna machina propagandowa. Deutsche Rundschau, popularna w Bydgoszczy niemiecka gazeta, po raz pierwszy użyła sformułowania Bromberger Blutsonntag, czyli "bydgoska krwawa niedziela". Specjalnie dla zachodniej opinii publicznej została przyrównana do nocy św. Bartłomieja, rzezi hugenotów we Francji. Nigdzie nie zrobiono takiej propagandy, takiej wrzawy jak w Bydgoszczy, która stała się symbolem niemieckich "ofiar".
(na zdjęciu: 8 września 1939 r. łapanka na ul. Parkowej)
9 września 1939 r. zaczęły się represje bydgoszczan. Sąd specjalny przystąpił do wydawania wyroków śmierci. Niemcy zatrzymali kilka tysięcy osób. Ktokolwiek wydał się podejrzany był aresztowany i odesłany do więzienia, a tam już poddany brutalnemu śledztwu. W Buchenwaldzie znalazło się 124 bydgoszczan. Byli traktowani z najwyższym okrucieństwem. Zbudowano dla nich specjalnie klatkę z desek i drutu kolczastego. Dostawali dwa bochenki chleba dziennie i czasami jakąś zupę. Podobno dzielili ten chleb sprawiedliwie między siebie. Potrzeby fizjologiczne musieli załatwiać w tej klatce. To była jesień 1939 r. Zimę podobno przeżył tylko jeden z nich.
Jesień w Bydgoszczy to był czas egzekucji. Dziennie rozstrzeliwano po kilka czasem po 20 osób. Wyroki wykonywano na Starym Rynku pod kościołem pojezuickim.
Bydgoszczanie opowiadają historię jednego z duchownych, który osuwając się na ziemię dotknął muru kościoła zakrwawioną ręka. Ślad, który powstał był widoczny z daleka. Niemcy postawili przy budynku ogrodzenie i wartownika, który miał odpędzać ciekawskich. Rysunek dłoni widzieli także ludzie, którzy zostali zatrudnieni przez Niemców przy próbach usuwania znaku. Po odbiciu tynku ślad nadal widniał na cegłach. Odcisk wyglądał, tak jakby dłoń niczym rentgen przebiła wszystkie cegły. Bydgoszczanie, którzy odcisk dłoni widzieli, pamiętają, że wyglądał, jakby ktoś umoczył dłoń w pokoście i przyłożył do ściany. Ślad był wyraźny, koloru ciemnoszarego. Pracownik Apteki pod Złotym Orłem ze Starego Rynku Franciszek Romiński miał z rozkazu Niemców wywabiać ślad ługiem i kwasem solnym. To się nie udało. Świadkowie twierdzą, że niemieccy budowlańcy byli też bezradni. Wyjmowali cegły, ale ten ślad sięgał w głąb muru. Niemcy ostatecznie zdecydowali się na rozbiórkę kościoła (na zdjęciu).
W odwecie za Krwawą Niedzielę Niemcy w ciągu pierwszego tygodnia okupacji rozstrzelali 600-800 Polaków. W ciągu kilku następnych miesięcy zamordowano w Dolinie Śmierci w Fordonie od 1200 do 3000 mieszkańców Bydgoszczy pochodzenia polskiego i żydowskiego.
(Na zdjęciu: Stary Rynek 1945. Pierwsze ekshumacje bydgoszczan zamordowanych w 1939 r.)
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze