Tajemnica zdjęcia z niemieckiego poligonu rakietowego V2

Na terenie lasów w okolicach Wierzchucina w Borach Tucholskich w czasie II wojny światowej Niemcy utworzyli największy poligon rakietowy Trzeciej Rzeszy. Nadali mu kryptonim "Heidekraut", czyli "Wrzos". Funkcjonował od końca lipca 1944 r. do stycznia 1945 r. W ciągu sześciu i pół miesiąca wystrzelono z niego około 340 pocisków rakietowych A4 znanych powszechnie jako rakiety V2. To więcej niż ze słynnego Peenemünde na wyspie Uznam. Stamtąd zachowało się wiele filmów i zdjęć. Z "Heidekraut" do niedawna było znane tylko dwie fotografie. Teraz mamy trzecią, wyjątkowo cenną.

Pierwsze ze zdjęć przedstawia żołnierza w niemieckim mundurze na tle tzw. celty fińskiej, rodzaju okrągłego namiotu mieszkalnego ogrzewanego zimą drewnem. To w takich namiotach zakwaterowana była część obsługi w Wierzchucinie.

Na drugim kadrze widać trzech żołnierzy niemieckich na tle samochodu na poligonie. Zdjęcie ukazało się we wspomnieniach Niemców opublikowanych w formie książki w Wielkiej Brytanii w 2011 r. pod tytułem "Hitler's Rocket Solidiers" autorstwa Murraya Barbera i Michaela Keuera.

Najciekawsze jest trzecie zdjęcie, które opublikował Tracy Dungan, założyciel International V2 Research Group. Znajdowało się w archiwum Huntsville w Alabamie. Sam kontekst odnalezienia fotografii jest ciekawy. Otóż w tym mieście po 1945 r. Amerykanie osiedlili niemieckich naukowców, którzy w czasie wojny pracowali nad nowoczesną bronią rakietową dla faszystów. To prawdopodobnie oni przywieźli ze sobą fotografie, wśród nich omawianą z podpisem "Entrance to Heidekraut" ("Wejście do Heidekraut"). Amerykanie po wojnie przenieśli do Stanów Zjednoczonych w sumie 104 specjalistów od rakiet w ramach tajnej operacji pod kryptonimem "Paperclip" ("Spinacz"). Dom w Huntsville kupił również Wernher von Braun, niemiecki uczony, jeden z czołowych konstruktorów rakiet, twórca V2, członek partii nazistowskiej, oficer SS, a później czołowy współtwórca programu kosmicznego Stanów Zjednoczonych. To on został pierwszym dyrektorem amerykańskiego Centrum Lotów Kosmicznych imienia George'a C. Marshalla w Alabamie, a jego rakieta Saturn V pozwoliła wylądować Amerykanom na Księżycu. Człowiek, który w latach 50. i 60. kreował w USA politykę podboju kosmosu, urodził się w 1912 r. 50 km od Bydgoszczy w Wyrzysku (wówczas Wirsitz).

Powróćmy do fotografii. To, gdzie została zrobiona, umiejscowił badacz i znawca historii broni V Przemysław Jarząbek. Zestawił lokalizację archiwalnego kadru ze zdjęciami z Google Street View wykonanymi w Wierzchucinie i porównał. Powyżej prezentujemy, jak to miejsce wygląda współcześnie.

Historyczna fotografia przedstawia skrzyżowanie dróg z torami kolejowymi, na wschód od dworca kolejowego. Widać trzy samochody osobowe zaparkowane na gruntowej drodze tuż obok drewnianego parterowego budynku. Dwa z nich stoją przy wojskowej strażnicy strzegącej wjazdu na poligon od południa. Za tym budynkiem można nawet dostrzec zasieki ustawione na piaszczystej drodze dojazdowej. Na pierwszym planie widać biegnące w poprzek tory kolejki wąskotorowej prowadzącej ze stacji kolejowej Wierzchucin do zachowanego do dzisiaj tartaku. Torowisko zostało rozebrane prawdopodobnie w 1945 r. W głębi kadru po lewej stronie linia kolejowa Wierzchucin - Drzycim - Laskowice. Zwyczajny czarno-biały kadr z okresu II wojny światowej. Czy tylko?

Zdjęcie powstało w okresie funkcjonowania poligonu, fotograf musiał więc wykonać kadr późną jesienią lub wczesną zimą 1944 r. Świadczy o tym niewielka ilość śniegu, który przyprószył drogę. Śniegu jest mało, a wiatr go rozwiewa. Kadr nie jest przypadkowy. Autor w sposób staranny chciał pokazać miejsce dokumentując zdarzenie. Jakie? Przyjrzyjmy się dokładnie: po powiększeniu widać, że na pierwszym planie leży przewrócony rower z uszkodzonym przednim kołem. Jest wyraźnie zgniecione, felga wgięta do środka. Na tylnym kole zaś leży skórzana teczka. Tuż obok na ziemi kapelusz. Oba przedmioty należały prawdopodobnie do rowerzysty. Po lewej stronie w centrum kadru na środku drogi stoi samochód osobowy. Jedyna czytelna informacja to tablica rejestracyjną. Na ocynkowanej tablicy o wymiarach 19 na 32 cm widać dokładnie numery rejestracyjne WL 205040. W latach 1935-45 pojazdy niemieckiego Wehrmachtu - w zależności od rodzaju wojsk - tak jak wszystkie cywilne pojazdy wyposażone były w urzędowy numer rejestracyjny, składający się z liter i grupy cyfr. WL w tym przypadku oznaczało Wehrmacht Luftwaffe. Samochód należący do sił powietrznych Trzeciej Rzeszy nie jest zaparkowany. Uczestniczył w wypadku. Auto stoi na środku piaszczystej drogi, bo gwałtownie hamowało na ośnieżonej nawierzchni. Widać wyraźnie ślady kół przykryte przez świeży, nawiany przez wiatr śnieg. Długość drogi hamowania można określić w przybliżeniu na sześć-osiem metrów. Na fotografii po prawej stronie od roweru widać wydeptane ślady butów na wilgotnej ziemi. Ktoś wcześniej pochylał się nad potrąconym rowerzystą, być może niosąc pomoc. Jaką prędkością jechał samochód, którego zablokowane koła pozostawiły taki ślad?

O ocenę zdarzenia sprzed 73 lat poprosiliśmy biegłego sądowego z zakresu techniki samochodowej i rekonstrukcji wypadków drogowych z listy Sądu Okręgowego w Bydgoszczy Józefa Kołcona. - Zakładając, że droga hamowania wynosiła sześć-osiem metrów, a hamowanie było na nawierzchni pokrytej śniegiem, to prędkość na początku śladów hamowania wynosiłaby maksymalnie 21-25 km/godz., a więc nie była duża. Potwierdza to położenie roweru w nieznacznej odległości od toru jazdy samochodu - ocenia biegły. - Z uszkodzeń auta nic nie wynika, bo nie są widoczne. Natomiast z uszkodzeń roweru można wnioskować, że uderzenie nastąpiło w przednie koło, ale trudno ustalić mechanizm zderzenia. Nie są widoczne uszkodzenia tylnej części roweru, a więc nie było to najechanie na niego z tyłu przez jadący samochód. Rower prawdopodobnie był po wypadku przemieszczony, gdyż tuż obok śladów hamowania widoczne są, po prawej stronie, ślady na śniegu, które mogą wskazywać na miejsce upadku rowerzysty. Do tego widoczne na fotografii położenie roweru, kapelusza i torby położonej na tylnym kole wskazuje, iż ktoś po wypadku przesunął pojazd oraz pozbierał te rzeczy - wylicza. I dodaje: - Widoczna jaśniejsza plama na nawierzchni pokrytej ujeżdżonym śniegiem może wskazywać miejsce upadku rowerzysty oraz przykrycie śladów krwi śniegiem pobranym z pobocza. Należy pamiętać, że pomimo nieznacznej prędkości rowerzysta mógł doznać poważnych obrażeń z uwagi na konstrukcję nadwozia samochodu, która w tamtym czasie nie uwzględniała wymogów bezpieczeństwa stawianych dzisiaj produkowanym pojazdom. Szkoda, że dostępna jest tylko jedna perspektywa i to słabej jakości. Z położenia śladów można jeszcze wnioskować, że prawdopodobnie rowerzysta był z prawej strony samochodu, ale nie ma wystarczających dowodów, aby coś więcej powiedzieć.

Mamy więc do czynienia z udokumentowanym wypadkiem drogowym, który wydarzył się na poligonie "Heidekraut" w Wierzchucinie prawdopodobnie późną jesienią (lub na przełomie jesieni i zimy) 1944 r. Uczestniczył w nim rowerzysta i samochód osobowy Luftwaffe. Przypuszczać można, że to zdjęcie z wizji lokalnej wykonane na potrzeby policji lub żandarmerii niemieckiej, która zapewne prowadziła śledztwo. Kierowca mógł nie zauważyć rowerzysty i potrącił go czołowo w czasie trudnych warunków drogowych. Być może zaskoczyła go zmienna aura. Padał śnieg i było ślisko.

Kto był sprawcą wypadku? Kim był rowerzysta - właściciel skórzanej teczki w kapeluszu? Czy przeżył wypadek? Tego z czarno-białej fotografii się nie dowiemy. Poszkodowany musiał być ważną osobą, a wypadek z udziałem samochodu Luftwaffe na tyle poważny, skoro autor fotografii udokumentował zdarzenie drogowe 73 lata temu.

Teraz co roku na byłym poligonie "Heidekraut" odbywają się rekonstrukcje historyczne. Ostatnia odbyła się 26 sierpnia. Uczestnicy obejrzeli m.in. wysadzenie w powietrze 14-metrowej repliki rakiety V2 (na zdjęciu). Więcej zdjęć - TUTAJ