Ktoś nacisnął migawkę na wysokości ok. 50 metrów. I nie było w tym żadnego przypadku. Skąd takie wnioski? Do pracy wybrał najbardziej odpowiednią porę dnia, wczesny poranek. Niebo bezchmurne, błękitne, słońce delikatnie przygrzewało, dawało piękny, wyraźny cień. Można to odczytać po konturach budynków ciągu kamienic na obecnej ul. Gdańskiej. Gdzie był fotograf w chwili zrobienia zdjęcia? Na pokładzie samolotu, a może w koszu balonu? Przyjrzyjmy się zdjęciu jeszcze bliżej. Analizując ówczesną technikę fotograficzną, można założyć, że zostało wykonane za pomocą migawki szczelinowej. Obraz naświetlono na szklanej kliszy w formacie 13x18 - stąd doskonała jakość. Niska czułość wymagała długich czasów naświetlania, obiektywy kamer były bardzo ciemne, jak na dzisiejsze warunki. Można przypuszczać, że raczej to był kosz balonu, niż samolot. Obraz nie jest rozmazany, a w przypadku samolotu - powinien być, mając na uwadze np. prędkość przelotu na tak niskiej wysokości. Fotograf, siedząc w koszu, miał więcej czasu, by dobrać prawidłowy kadr. W samolocie niemal na pewno by mu go zabrakło. Autor zadbał, by nie zrobić zdjęcia pod słońce. Być może użył najnowszego wówczas aparatu z migawką centralną typu Compur, która od 1912 roku była powszechnie stosowana i jest niezastąpiona do dziś. A może to nie był balon, tylko sterowiec (jak na zdjęciu powyżej, które w rzeczywistości okazało się mistyfikacją)? Przecież można sobie wyobrazić, że pan z aparatem wisi 50 m nad ziemią w sterowcu unoszącym się nad miastem. Jest wiele niewiadomych, ale też kilka faktów niebudzących wątpliwości. Skupmy się właśnie na nich i przenieśmy do Bydgoszczy sprzed ponad stu lat.
Widzimy północną część centrum z centralnie sfotografowanym obecnym parkiem Jana Kochanowskiego, w pierwszych latach po powstaniu. Układ współczesnych ulic jest zachowany. Od lewej strony ukośnie odchodzi aleja Ossolińskich, ul. Ignacego Paderewskiego, 20 Stycznia 1920 i ul. Gdańska (nazwy dzisiejsze). U dołu - fragment współczesnej ul. Jana Zamojskiego oraz al. Adama Mickiewicza. Widać doskonale najbardziej reprezentacyjne budynki w mieście. Ówczesna Hempelscher Felde - dzielnica miasto ogród, rozplanowana w 1896 i 1903 r., która uzyskała tytuł najlepszego w Bydgoszczy projektu urbanistycznego.
W 1902 r. umysły wielu architektów europejskich zawładnęła idea wyrażona w książce angielskiego urbanisty Ebenezera Howarda - "Miasta-ogrody jutra". Wśród wpływowych ludzi, którym przemyślenia Howarda pasowały do ich własnych, był niemiecki urbanista, tajny radca berlińskiego ministerstwa skarbu, dr Joseph Hermann Stübben. Dziesięć lat później bydgoski magistrat właśnie jemu powierzył opracowanie koncepcji oraz szkicu rozplanowania dzielnicy, dziś noszącej nazwę Sielanka. Dla władz było jasne, że ma to być obszar zajęty przez spokojne osiedle mieszkaniowe o rozproszonej zabudowie niskiej, odpowiadającej potrzebom bogacących się mieszkańców, niespecjalnie palących się do zajmowania lokali w wielorodzinnych kamienicach. Aleje Ossolińskich, Mickiewicza, ulice 20 Stycznia, Paderewskiego, Libelta, Słowackiego, Gdańska - w ciągu tych ulic (nazwy współczesne) na początku XX w. wszędzie nasadzono drzewa. Możemy sobie wyobrazić, jak pięknie musiała wyglądać wtedy Bydgoszcz z perspektywy 50 metrów. Nowe i monumentalne budynki użyteczności publicznej kryte czerwoną dachówką, z kopułami i wieżami. Lśniące nowością elewacje kamienic mające nie więcej niż 10-15 lat i wszędzie wkomponowana zieleń ulic, przyszłych parków i skwerów. To powstająca wówczas nowoczesna i najbardziej reprezentacyjna dzielnica w mieście. I taką uwiecznił autor ponad 100 lat temu.
Na fotografii widać, jak rozwija się Bydgoszcz z dzielnicą, która do dziś zachowała swój niepowtarzalny klimat. Od obecnego placu Weyssenhoffa odchodzi dwupasmowa aleja Ossolińskich. Wytyczono ją w 1903 r. Miała stanowić oś założenia planu urbanistycznego wspomnianej koncepcji miasta ogrodu. Dwujezdniową i dwukierunkową ulicę w części południowej nazwano Hohenzollernstrasse, a w północnej - Bülowstrasse. Rozdzielono je pasem zieleni z widocznymi na zdjęciu nasadzeniami drzew i krzewów. Była to najszersza wówczas ulica w mieście. Dwie jezdnie miały szerokość 40 metrów, rozdzielone pośrodku dziewięciometrowym chodnikiem dla pieszych z dwoma pasmami trawnika. Na powstałym deptaku posadzono dęby czerwone o stożkowych koronach, połączone między sobą festonami z winobluszczu pięciolistkowego. Te małe dąbki doskonale widoczne są w kadrze.
Wytyczenie tak szerokiej jezdni związane było z budową pierwszej bydgoskiej uczelni wyższej i wytyczeniem działek pod willowe osiedle mieszkaniowe. Po wschodniej stronie alei tuż przy placu Weyssenhoffa widoczne są budynki bydgoskiej uczelni i zakładu naukowego, tj. ówczesnego Instytutu Rolniczego im. cesarza Wilhelma (niem. Kaiser-Wilhelm-Insitut für Landwirtschaft). Na zdjęciu wszystkie są już ukończone. Prace przy ich budowie trwały od kwietnia 1903 r., do wiosny 1906. Można więc wnioskować, że zdjęcie musiało być wykonane najwcześniej wiosną 1906. Czy to jednak rzeczywista data lotu fotografa?
Nie ma jeszcze Sielanki. Są puste działki i założenia ulic (na prawo od alei Ossolińskich). Ostateczny plan nowej dzielnicy Joseph Herman Stübben sporządził ok. 1912 r. W tym miejscu stanie kilkadziesiąt okazałych willi, w których zamieszka elita lekarzy, prawników, kupców, architektów i przemysłowców. Dzielnica powstanie w latach 20. XX wieku, a jej rozbudowa będzie trwała aż do wybuchu drugiej wojny światowej. Tymczasem straszą puste kwartały z współczesną ul. Adama Asnyka, zabudowana jest tylko jedna nieruchomość położona przy dzisiejszej ul. Mikołaja Kopernika (prawdopodobnie nr 5). Na tyłach pierwszego domu w dzielnicy widoczny jest nawet niewielki ogród z symetrycznie nasadzonymi roślinami. Ulice wydają się być utwardzone, a działki czekają na przyszłych zamożnych inwestorów, którzy wybudują swoje wille zachowane do dzisiaj.
W kadrze mistrza zmieściły się też dwa charakterystyczne budynki. Pierwszy to obecne Copernicanum przy ul. Kopernika, należące do Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Gmach zbudowany w latach 1905-1906 w stylu secesyjnym według projektu inżynierów architektów Carla Zaara i Rudolfa Vahla z Berlina z przeznaczeniem na szkołę. W swojej ponadstuletniej historii miał wielu właścicieli i spełniał różne funkcje. Siedzibę miało tu np. gimnazjum realne, miejskie gimnazjum matematyczno-przyrodnicze, technikum kolejowe. Drugi budynek zostanie ukończony pięć lat później. Dziś mieści się w nim VI LO im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich przy ul. Staszica 4. Jego budowa skończyła się w 1911 r. Czy to data zrobienia zdjęcia?
Na 1911 r. może wskazywać kolejny ważny szczegół - park Kochanowskiego. Położony w tzw. dzielnicy muzycznej, prawie 3-hektarowy, urządzony według projektu dyrektora Ogrodów Miejskich Konrada Neumanna. Założony między ulicami wytyczonymi w 1903 r. a zabudowywanymi do 1911. Wykonany w stylu angielskiego parku krajobrazowego z ok. 80 gatunkami drzew i krzewów ozdobnych. Do starych drzew, rosnących na tym terenie, wkomponowano drzewostan, składający się głównie z gatunków rodzimych. Główne wejście do parku usytuowane u zbiegu ulicy Słowackiego i 20 Stycznia jest doskonale widoczne na zdjęciu. Na osi wejścia znajdował się duży, reprezentacyjny, owalny kwietnik bylinowy, podwyższony w części środkowej. Kwietnik w kształcie prostokąta o zaokrąglonych bokach był umieszczony skośnie względem parku. W głębi rósł trawnik obsadzony różami i niskimi krzewami. Również widoczny na fotografii. Od strony ul. Słowackiego istniał pas róż, za nim krzewy, a dalej drzewa. To wszystko dokładnie widać. Jeśli założyć, że zdjęcie wykonano w 1911 r. lub później, park prezentuje właśnie kilkuletnie rośliny i drzewa. I tak to wygląda na fotografii. Co oczywiście jest tylko poszlaką.
Warto zwrócić uwagę na ogromny klomb założony na planie prostokąta zaokrąglony od wschodniej strony. Przylegał do parku na całej długości od strony południowej na osi współczesnej ul. Słowackiego. Nie zachował się. Na jego miejscu wybudowano Filharmonię Pomorską
Kolejne poszlaki wskazują, że fotograf wsiadł do balonu lub sterowca po 1911 r. Kluczowa jest analiza kamienic. Budynek, w którym znajduje się siedziba Polskiego Radia PiK, była wybudowana w latach 1900-1904. Jest już na zdjęciu. Kolejny charakterystyczny gmach - ul. Kołłątaja 9 (na zdjęciu powyżej). Powstawał między 1899 i 1901 r., mieścił się w nim zakład dla niewidomych (teraz to przychodnia) . Również widnieje na lotniczej fotografii.
Na zdjęciu jest też Akademia Muzyczna im. Nowowiejskiego przy ul. Słowackiego 7. Gmach został wzniesiony w latach 1904-1906 dla potrzeb bydgoskiego urzędu powiatowego.
Pewne jest, że zdjęcie powstało kilka lat później niż gmach Akademii z poprzedniego slajdu. Skąd to wiemy? Widać na nim obecne VI Liceum Ogólnokształcące im. Jana i Jędrzeja Śniadeckich przy ul. Staszica, z boiskiem szkolnym i zielenią. Zostało oddane do użytku w 1911 r.
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze