Siedem unikatowych fotografii starej Bydgoszczy. I ich historia

Norbert Olszewski. Rocznik 1971, właściciel Galerii Retro przy Gdańskiej 108. Z wykształcenia piekarz, ale jego główną pasją są starocie i zdjęcia. Posiada ich w swojej kolekcji tysiące. Sam też fotografuje. Oprócz zdjęć gromadzi wszystkie możliwe eksponaty związane z Bydgoszczą. Jego marzeniem jest uruchomienie Galerii Bydgoskiej.

- W międzywojniu ten budynek zmieniał numerację, najpierw znajdował się pod czwórką, następnie pod dziesiątką. Został zburzony w 1940 roku przez Niemców, tak jak sześć innych pięknych kamienic w tym kwartale miasta. Zdjęcie ma więc wartość szczególną, przedstawia coś, co dziś nie istnieje. Fotografia sama w sobie nie jest może szczególna. Po prostu widzimy ładny budynek, jakich wtedy w Bydgoszczy stało mnóstwo. Od piętra w górę znajdują się mieszkania, można przypuszczać, że zajmowane przez bogatszych ludzi, a na parterze - sklep spirytusowy Carla Agusta Franke. Ten prężnie działający przedsiębiorca miał ogromną rafinerię spirytusową nad Młynówką przy ul. Czartoryskiego, część imperium mieściło się przy Podwalu. Zakład przetrwał pod rządami rodziny Franke do końca wojny, w PRL-u został upaństwowiony. Mam w swoich zbiorach inny eksponat związany z C.E. Franke - oryginalny kieliszek.
Na zdjęcie trafiłem przypadkowo jakieś 20 lat temu. Remontowałem na Osiedlu Leśnym mieszkanie, wynosiłem gruz, obok śmietnika zauważyłem obrazek, pamiątkę Pierwszej Komunii. Wziąłem, żeby nie wylądowała w śmieciach. Kilka lat później bliżej się tej pamiątce przyjrzałem i wyczułem, że pod nią, w tej samej ramce, jest coś jeszcze. To było zdjęcie kamienicy. Nigdy się nie dowiemy, kto i dlaczego właśnie tam je ukrył.
Od kilku lat w Bydgoszczy znów funkcjonuje adres Mostowa 4. To nowo zbudowana kamienica Adama Sowy.

- Patrzę na to zdjęcie i zachodzę w głowę, kto znajduje się w tym sporym tłumie? Bez wątpienia są to lata 30., czyli znów okres międzywojnia. Plac Teatralny, piękny budynek teatru zbudowany pod koniec XIX wieku według projektu Heinricha Seelinga. Chluba bydgoszczan, magnes dla przyjezdnych. Przed nim fotografował się każdy szanowany obywatel, teatr był też najczęściej pokazywanym gmachem na bydgoskich widokówkach.
Widzimy tłum elegancko ubranych ludzi, więc można założyć, że jest elita, osoby zamożne. Głównie mężczyźni, gdzieniegdzie przewijają się w tej grupie kobiety i dzieci. Uwagę przykuwają dwie dostojne limuzyny. Być może to auto prezydenta miasta, a może dowódcy garnizonu ? do zdjęcia ustawili się też żołnierze. Co ciekawe ? jeden z samochodów ma, co wyraźnie widać, dwie kierownice. Być może to dzisiejsza ?elka?, nauka jazdy. W prawym rogu widać tramwaj z tabliczką ,,Wilczak'' oraz fragment nieistniejącego już kina ?Nowości?. Zaraz za tłumem, na Teatrze Miejskim, afisze reklamujące przedstawienie ,,Kubelik'' oraz portret nieznanego aktora.
Trzy lata temu zdjęcie dostałem od kolegi, który pracuje przy rozbiórce kamienic. Pewnie wpadło mu w ręce gdzieś na gruzowisku. Ile razy patrzę na tę fotografię, dostrzegam coś nowego. W prawym rogu jest np. pieczątka znanego ówcześnie w Bydgoszczy rosyjskiego fotografa Wojuckiego. Jego salon mieścił się przy ul. Śniadeckich.

- Wenecja Bydgoska znów urzeka bydgoszczan i turystów, ale jeszcze kilkanaście lat temu straszyła sypiącymi się ruderami. Kamienice w tej części miasta budowali głównie kupcy, rzadziej rzemieślnicy czy fabrykanci. Dzisiaj trudno to sobie wyobrazić, ale sto lat temu w tych budynkach działały prężnie fabryki opakowań, pralnie, farbiarnie odzieży, wytwórnie papierosów, alkoholu, cukierków. Dzisiaj w miejscach po halach fabrycznych są restauracje, galerie, przybytki kultury.
Zdjęcie wykonano na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. Autorem jest profesjonalny fotoreporter Tytus Piechocki z gazety ,,Ilustrowany Kuryer Codzienny''. Uchwycił nie tylko piękno przyrody - rzekę i drzewa, architektury - niepowtarzalne kamienice, ale i ludzi. Na piętrze pani wygląda z okna, ale niewykluczone też, że wiesza całkiem sporą stertę prania. Dziś części tych budynków już nie ma, głównie dlatego, że pobudowano je w samej wodzie. W związku z tym ich stan z roku na rok się pogarszał.
Fotografię zdobyłem w zamian za ceramiczny wazon. Nie był dla mnie tak cenny jak to unikatowe zdjęcie świata, który już nie istnieje.

- Nie ma pewności, że zdjęcie jest zrobione w Bydgoszczy, choć wskazuje na to wiele poszlak. Podarował mi je klient, który nie wiedział, co się na nim znajduje. Najważniejsza poszlaka to duża naklejka na szafie: ,,ALFA. Bydgoska fabryka płyt fotograficznych''. Jeśli rzeczywiście ktoś nadusił migawkę w Alfie, to musiało to się stać przed wojną - w czasie okupacji Alfa nosiła już nazwę Opta. Na zdjęciu widać dwóch mężczyzn, jeden z nich ma założone zarękawki ochronne, to typowe wyposażenie pracownika Alfy, miały chronić ubranie przed zabrudzeniem farbą. Drugi pan, w uniformie, wygląda na jakiegoś magazyniera, ewidentnie jest niżej w hierarchii niż jego kompan. W Alfie założonej w 1925 roku przez Mariana Dziatkiewicza produkowano płyty fotograficzne. Prężny rozwój przerwała wojna. Po 1945 roku fabrykę upaństwowiono, kilkukrotnie zmieniano jej nazwę. Najpierw - Film Polski, następnie - Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne, a docelowo Foton. Spółka została zlikwidowana 1 stycznia 2007 roku.
W swojej kolekcji mam kilka eksponatów pochodzących jeszcze z Alfy i Opty: puszki po wywoływaczach, pojemnik po szklanych płytach fotograficznych małego formatu, proszek do magnezji dla wybuchowych lamp.

- Ośmiu mężczyzn w uniformach i rogatywkach na motocyklach marki Hudson. Co robią przed monumentalną kamienicą na rogu Kołłątaja i Staszica, w której mieścił się Zakład dla Niewidomych? Z niewyraźnych emblematów można wnioskować, że są pocztowcami. Ale to nic pewnego. Między motocyklami stoi auto, oprócz cyklistów widać też kilku innych mężczyzn, elegancko ubrane panie, w tym jedna w futrze, choć na dworze tego dnia raczej nie było zimno. Na drugim planie uwagę przykuwa człowiek siedzący na trzykołowym wózku inwalidzkim. Być może to pensjonariusz zakładu. I krzyż w oknie pomieszczenia, które najpewniej służyło za kaplicę.
Niewykluczone, że ekipa pocztowców chciała po prostu w niedzielę zrobić sobie pamiątkową fotografię na tle pięknego budynku, zaprojektowanego pod koniec XIX stulecia przez Karla Bergnera, najbardziej płodnego bydgoskiego architekta tamtych lat.
Kamienica przetrwała bez szwanku wojenną zawieruchę, dzisiaj mieszczą się w niej dwie przychodnie.
Fotografię kupiłem na giełdzie na Chemiku. Nie znam autora, ale z adnotacji na tyle zdjęcia wynika, że pracował w Centrali Fotograficznej przy Gdańskiej 19.

- Dzieci bawiące się z gęsią - jedna z najstarszych zachowanych rzeźb w mieście. Na zdjęciu stoi znajduje już w swoim obecnym miejscu, przy Bibliotece Publicznej na Starym Rynku. Za nią widać katedrę. Fontannę wyrzeźbił Karol Kowalczewski, na zlecenie farmaceuty Alfreda Kupffendera, właściciela apteki Pod Złotym Orłem. Tam też, naprzeciw wejścia do apteki, która istnieje do dzisiaj, najpierw postawiono fontanna. W 1940 roku Niemcy zburzyli kościół jezuicki na Rynku i zachodnią pierzeję, rozebrali też ,,Studzienkę''. Części rzeźby złożone w magazynach ogrodów miejskich przetrwały okupację. Po 1945 roku fontannę zrekonstruowano, w 1948 roku odsłonięto przed biblioteką.
Zdjęcie zostało zrobione najprawdopodobniej w latach 60., jeszcze przed odsłonięciem pomnika Walki i Męczeństwa. Fotografię kupiłem na skupie złomu i makulatury. Bardzo chciałem ją mieć ze względu na kadr, który jest naprawdę wyjątkowy.

- Trudno uwierzyć, że jeszcze niedawno tak wyglądało dzisiejsze skrzyżowanie ulic Świętej Trójcy i Kruszwickiej. Zdjęcie jest unikatowe, przedstawia stary przebieg Kanału Bydgoskiego, przed jego zasypaniem w 1971 roku. Nie zmienił się specjalnie budynek szkoły wzniesiony przez Królewsko-Pruską Szkołę Rzemiosł i Przemysłu Artystycznego. Teraz mieści się w nim Zespół Szkół Mechanicznych nr 1.
Na zdjęciu po prawej stronie widać tramwaj nr 6. Na nim - niemiecka reklama proszku do prania Ata. Na marginesie - mam w swojej kolekcji dokładnie ten sam proszek. Tramwaj, podobnie jak dzisiaj w godzinach szczytu, jest wypchany po brzegi. W środku nie zmieścił się mężczyzna, który wisi niemal w powietrzu, a w ręku trzyma miskę lub jakieś koło.
Zdjęcie kupiłem cztery lata temu na targowisku w Inowrocławiu. Ma widoczne przebarwienia, mogą być spowodowane nieodpowiednim oprawieniem obrazu. Mimo to jest jednym z cenniejszych w mojej kolekcji. Ilu bydgoszczan dzisiaj wie, że w ciągu ul. Focha - od Wrocławskiej do Grottgera - pływały barki, spławiano drewno, łowiono ryby? Teraz w miejscu kanału znajduje się rondo Grunwaldzkie.